معبد چغازنبیل بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن عیلامی

چغازنبیل یکی از برجسته ترین نیایشگاههای مذهبی ایران است که 1250 سال پیش از میلاد مسیح در دوران عیلامی ها ساخته شد. چغازنبیل در نزدیکی شهر باستانی شوش در استان خوزستان و در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه قرار گرفته است.این سازه در سال 1979 به عنوان اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.این بنا در 5 طبقه به ارتفاع 52 متر ساخته شده بود که امروزه فقط 2 طبقه از آن با ارتفاعی نزدیک به 25 متر باقی مانده است.مسیر دستیابی به چغازنبیل از طریق جاده اهواز به شوش است که از شهرهای شوش و شوشتر و کناره رود دز می گذرد.این نیایشگاه توسط اونتاش ناپیریش پادشاه ایلام و برای ستایش ایزد باستان اینشوشیناک الهه نگهبان شوش ساخته شد. در حدود سالهای 1935 زمانی که کارکنان شرکت نفت ایران و انگلیس مشغول حفاری های نفتی بودند آجری کتیبه دار یافتند و متوجه تپه ای بزرگ در منطقه ای مرتفع شدند که بعدها توسط رومن گیرشمن باستان شناس فرانسوی طی سالهای ١٩٥١ تا ١٩٦٢ میلادی باعث کشف چغازنبیل شد و اطلاعات زیادی از آن منطقه و زیگورات بدست آمد.

در محوطه اصلی چغازنبیل سه بنای آجری وجود دارد که به شکل دایره ای ساخته شده اند و اطلاعات بدست آمده گویای این است که آنها چیزی شبیه به ساعت آفتابی هستند.از این سه بنا تنها یکی از آنها تا حدودی سالم مانده است.در بعضی کاوش ها ذکر شده که این بناها پایه ای برای مجسمه ها بوده اند که در چهار طرف چغازنبیل وجود داشته اند اما با کمی دقت می توان فهمید که از آنها برای تشخیص زمان استفاده می شده است. این بناها در کنار یکدیگر مجموعه واحدی را تشکیل می دادند، در واقع یک رصد خانه یا تقویم آفتابی برای حساب سال و سالشماری و استخراج تقویم و یا تشخیص روزهای اول و میانی هر فصل سال یا اعتدالین بهاری و پاییزی و همچنین تعیین انقلاب های پاییزی و زمستانی بوده است. تغییرات بین زاویه های آفتاب سنج ها با تغییرات زاویه طلوع خورشید در آغاز هر یک از فصل های سال برابر است.در واقع آفتاب سنج ها کاربردی برای تشخیص سایه ها در هنگام طلوع و غروب خورشید داشته اند.آجرهای استفاده شده برای ساختن این آفتاب سنج ها نیز اختصاصا برای همین کاربرد ساخته و قالب ریزی شده اند و دارای شکل هشت ضلعی می باشند.

این می تواند برای تمام جهانیان شگفتی برانگیز باشد که در هزاران سال پیش ایرانیان به فکر استفاده از ابزار و بناهایی بودند که بتوانند حساب سال و تقویم خویش را داشته باشند.